پاکستان اقدامات متقابل در برابر هند را پس از تصمیم دهلی نو برای تعلیق معاهده آب‌ های سند که با میانجی‌گری بانک جهانی به امضا رسیده بود، اعلام کرده است.

تصمیم دهلی نو برای به تعویق انداختن این توافقنامه که در سال ۱۹۶۰ امضا شده بود، یکی از چندین اقداماتی است که هند علیه اسلام ‌آباد انجام داده است. این اقدامات پس از آن صورت گرفت که هند، بدون ارائه شواهد، پاکستان را به حمایت از "تروریسم فرامرزی" متهم کرد. این اتهام پس از حمله مرگبار به توریست ها در کشمیر تحت اداره هند که منجر به کشته شدن ۲۶ نفر گردید، مطرح شد.

اسلام ‌آباد این حمله را یک "عملیات پرچم دروغین" خواند و روز پنجشنبه اقدامات تلافی ‌جویانه‌ای از جمله کاهش روابط با دهلی نو و تعلیق توافقنامه شیملا را اعلام کرد.

توافقنامه شیملا چیست؟

این توافقنامه که در ۲ جولای ۱۹۷۲ امضا شد، بر حل و فصل دوجانبه اختلافات و احترام به خط کنترل [LoC] تأکید دارد. خط کنترل مرز غیررسمی است که کشمیر را از سال ۱۹۴۷ میان پاکستان و هند تقسیم کرده است.

پیش از این توافقنامه، هر دو طرف این مرز را خط آتش‌ بس می ‌نامیدند. این توافقنامه در شیملا توسط ایندیرا گاندی، نخست‌وزیر هند و ذوالفقار علی بهتو رئیس ‌جمهور پاکستان، پس از جنگ ۱۹۷۱ میان هند و پاکستان امضا شد. این جنگ شامل مداخله نظامی هند در پاکستان شرقی بود که منجر به ایجاد کشور بنگلادش گردید.

در مورد کشمیر، این توافقنامه تأکید دارد که مسائل اصلی که طی ۲۵ سال گذشته باعث درگیری شده‌ اند، باید به صورت مسالمت ‌آمیز حل شوند.

«این دو کشور مصمم هستند که اختلافات خود را از طریق مذاکرات دوجانبه یا هر روش مسالمت ‌آمیز دیگری که به طور متقابل توافق شده باشد، حل کنند. تا زمان حل نهایی هر یک از مشکلات میان دو کشور، هیچ‌ یک از طرفین نباید به طور یک‌ جانبه وضعیت را تغییر دهد و هر دو باید از سازماندهی، کمک یا تشویق به هرگونه اقداماتی که به حفظ صلح و روابط هماهنگ آسیب می‌ رساند، جلوگیری کنند.»

آیا توافقنامه شیملا یک معاهده صلح است؟

نخیر.

یک معاهده صلح توافقنامه‌ای رسمی و الزام‌آور است که به جنگ میان کشورها پایان می‌ دهد. اما یک توافقنامه صلح ممکن است کمتر رسمی یا الزام‌آور باشد.

هند و پاکستان از نظر فنی در حالت جنگ هستند، عمدتاً بر سر کشمیر. با حدود یک میلیون سرباز مستقر در دو طرف خط کنترل، این منطقه به عنوان یکی از نظامی ‌ترین مناطق جهان شناخته می ‌شود.

یک معاهده صلح که تحت قوانین بین‌المللی تنظیم شده باشد، نیاز به تصویب دارد تا به طور قانونی قابل اجرا باشد. اما یک توافقنامه صلح می‌ تواند موقت، غیرالزام‌آور یا حتی یک تعهد شفاهی بدون وزن قانونی باشد.

هند و پاکستان مدت‌ هاست که یکدیگر را به نقض توافقنامه شیملا متهم می‌ کنند. پاکستان می ‌گوید اقدامات یک‌ جانبه هند در اشغال یخچال سیاچن در سال ۱۹۸۴ و الحاق کشمیر در سال ۲۰۱۹ این توافقنامه را نقض کرده است. از سوی دیگر، هند پاکستان را به نقض این توافقنامه از طریق حمایت از شورش‌ های ضد دهلی نو در کشمیر از سال ۱۹۸۹ و در جریان جنگ کارگل در سال ۱۹۹۹ متهم می‌ کند.

رابین رافائل معاون وقت وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا، در ۲۸ اکتبر ۱۹۹۳ در این مورد چنین گفته بود:"این یک واقعیت ساده است که توافقنامه شیملا تا این لحظه بسیار مؤثر نبوده است... خوب است که اختلاف کشمیر تحت این توافقنامه مورد بحث قرار گیرد، اما این اتفاق نیفتاده است. بنابراین... این توافقنامه بسیار مؤثر نبوده است."

وضعیت فعلی توافقنامه شیملا چیست؟

هند هنوز به اقدامات تلافی ‌جویانه پاکستان واکنشی نشان نداده است. بنابراین، برای هند، این توافقنامه همچنان معتبر است.

اما برای پاکستان، هند در سال ۲۰۱۹ با لغو یک‌ جانبه ماده ۳۷۰ قانون اساسی خود، این توافقنامه را کاملاً تضعیف کرد. پاکستان می ‌گوید سیاست هند که به شهروندان غیرکشمیری اجازه خرید املاک در کشمیر مورد مناقشه را می ‌دهد، با هدف تغییر ترکیب جمعیتی اکثریت مسلمان این منطقه انجام شده و این اقدام نقض توافقنامه شیملا است. این دیدگاه توسط کارشناسان حقوقی مانند ای.جی. نورانی نیز تأیید شده است.

تعلیق توافقنامه شیملا چه معنایی دارد؟

این توافقنامه بر حل اختلافات، به ویژه در مورد کشمیر، از طریق مذاکرات دوجانبه تأکید داشت، اما الزام‌آور نبود.

تعلیق این توافقنامه توسط پاکستان نشان ‌دهنده تغییری به سمت بین‌المللی کردن مسئله کشمیر است. این احتمال وجود دارد که پاکستان به دنبال میانجی‌گری سازمان ملل، چین یا سازمان همکاری اسلامی (OIC) باشد. سازمان ملل متحد چندین قطعنامه در حمایت از برگزاری همه‌پرسی در کشمیر تصویب کرده است. و از نظر تاریخی، جهان اسلام عمدتاً از پاکستان در این موضوع حمایت کرده است.

با این حال، هند به طور مداوم به توافقنامه شیملا استناد کرده و مسئله کشمیر را یک موضوع دوجانبه با پاکستان می ‌داند.

هند ممکن است اکنون با چالش‌های دیپلماتیک روبرو شود، اگر پاکستان برای جلب توجه جهانی به مسئله کشمیر تلاش کند.

اگرچه در حال حاضر آتش‌ بس شکننده در خط کنترل برقرار است، اما تعلیق این توافقنامه همچنین می ‌تواند به معنای افزایش تنش‌ها یا احتمال از سرگیری درگیری میان اردو ‌های این دو رقیب مسلح با سلاح هسته‌ای باشد.