Dit voorjaar richt de kunstwereld haar blik op Londen, waar een van de belangrijkste herontdekkingen in de Oriëntalistische kunst onder de hamer gaat bij het gerenommeerde veilinghuis Sotheby’s.

Op 29 april, als onderdeel van de langverwachte veiling van Oriëntalistische kunst, presenteert Sotheby’s het schilderij 'Koffie Bereiden', een lang verloren werk van Osman Hamdi Bey — wellicht de meest gerespecteerde figuur binnen de Ottomaanse schilderkunst.

Met een geschatte waarde van £ 1-1,5 miljoen (ongeveer € 1,3-2 miljoen), is het schilderij uit 1881 na meer dan een eeuw in privécollecties in Europa weer opgedoken. Tot voor kort was het alleen bekend van een zwart-witfoto uit hetzelfde jaar, gemaakt door de beroemde fotografen Pascal Sebah en Policarpe Joaillier.

“Dit was een zeer onverwachte herontdekking,” legt Claude Piening uit, senior internationaal specialist Europese schilderkunst bij Sotheby’s. “Ik werd benaderd door een heer die ik al jaren ken. Hij bood me dit schilderij aan, dat hij recent had gekocht van iemand die het enkele jaren daarvoor had verworven van een Europese familie, waar het bijna 75 jaar in bezit was geweest, zeker sinds ongeveer 1930.”

Van Istanbul naar Wenen naar Londen

Het schilderij werd rond 1910 voor het eerst verworven door prins Sadiq Yadigarov, een kunstverzamelaar uit Georgië. Het ging over naar zijn zoon Archil en vervolgens, rond 1930, naar een privéverzamelaar in Wenen — een familielid van Archil door huwelijk — waar het tot 2008 in de familie bleef. Sindsdien bevond het zich in een andere Oostenrijkse privécollectie, totdat het recent weer opdook.

Het schilderij toont een rijk betegelde, met zuilen omgeven ruimte — mogelijk een verbeelde harem in het Topkapi Paleis in Istanbul — waarin twee jonge vrouwen op rituele wijze koffie bereiden. Hoewel de setting fictief is, is deze met oog voor detail geconstrueerd en straalt het een “weelderige en juweelachtige luxe” uit, zoals beschreven in de catalogus van Sotheby’s.

Koffie, poort naar een bredere culturele dialoog

Koffie, een centraal motief in het Midden-Oosterse leven, fungeert als poort naar een bredere culturele dialoog. “Ik vind het prachtig dat koffie het centrale motief van het schilderij is,” merkt Piening op. “Het schilderij toont de koffiekan met de zarfs, de houdertjes voor de kopjes. Dat is duidelijk een typisch Turks — of beter gezegd Ottomaans — kenmerk van het schilderij.”

De objecten in het schilderij voegen lagen van culturele symboliek en materiële rijkdom toe: een fluwelen tafelkleed met metalen draad, een Mammelukse koperen kom, Chinese porseleinen vazen, geborduurde handdoeken en een zeldzaam decoratief struisvogelei — ooit een symbool van Ottomaanse koninklijkheid. De turquoise tinten van de Mammelukse tegels weerspiegelen een Kaukasisch tapijt onder de voeten van de vrouwen, wat de blik leidt naar een paar monumentale Mammelukse deuren ingelegd met ivoor.

Voor Hamdi Bey markeert het schilderij een hoogtepunt in een korte maar intense periode van artistieke productiviteit, zegt Piening.

“Het is een vroeg werk van hem, en het is op kleine schaal geschilderd,” voegt hij toe. “Het is gesigneerd en gedateerd in Latijns schrift. Dit suggereert dat het bedoeld was voor een Europese collectie in plaats van een Turkse.”

Brug tussen culturen

Geboren in een elite Ottomaanse familie, werd Hamdi Bey in de vroege jaren 1860 naar Parijs gestuurd om rechten te studeren, maar hij vond zijn roeping in de schilderkunst en archeologie.

Door westerse artistieke technieken toe te passen op oosterse onderwerpen, speelde Hamdi Bey niet alleen in op de groeiende 19e-eeuwse markt voor Oriëntalistische kunst, maar gebruikte hij ook zijn diepe begrip van de islamitische cultuur om genuanceerde en respectvolle portretten van het Ottomaanse leven te creëren.

Volgens Piening: “Wat je ook zult opmerken aan het schilderij, is dat het is geschilderd in wat wij de Franse academische stijl zouden noemen... Maar aan de andere kant is het schilderij duidelijk Turks van onderwerp en afgebeeld door de ogen van een Turkse schilder, wat ik een prachtig idee vind, maar in een stijl die niet inheems is voor Turkije.”

“Het is een stijl die Hamdi Bey oppikte toen hij in Frankrijk studeerde... In die zin is het schilderij echt een brug tussen culturen.”

Hamdi Bey staat bekend om zijn dubbele nalatenschap — als schilder en als natiebouwer.

Na zijn terugkeer naar Istanbul bekleedde hij diplomatieke functies en leidde hij talrijke archeologische expedities.

In 1882 richtte hij de Academie voor Schone Kunsten in Istanbul op, waar hij als eerste directeur een nieuwe generatie Turkse kunstenaars vormgaf.

Vers uit de Koran

Een extra laag van intertekstuele diepgang wordt in Hamdi Bey’s schilderij geboden door een inscriptie in Kufisch Arabisch schrift langs de architecturale latei — een smeekbede uit de Koran die ook voorkomt in een ander werk van de kunstenaar, gehuisvest in het Louvre Abu Dhabi. Dit herhaalde motief verbindt 'Koffie Bereiden' niet alleen met zijn bredere oeuvre, maar ook met zijn spirituele en intellectuele wereldbeeld.

Nu de hamer later deze maand bij Sotheby’s zal vallen, is er voelbare anticipatie dat dit recent opgedoken werk mogelijk interesse zal wekken buiten de Turkse kunstmarkt, aldus Piening. Hamdi Bey “behoort nu tot de mainstream van de Oriëntalistische schilders van de 19e eeuw, en zijn werk is vertegenwoordigd in musea over de hele wereld — in Amerika, het Midden-Oosten, Abu Dhabi en ook in Maleisië. Ik verwacht dan ook interesse vanuit de hele wereld.”