Het onvoorspelbare buitenlandse beleid van president Donald Trump – variërend van het opleggen van tarieven aan bondgenoten tot het dreigen om de NAVO-verplichtingen van Washington terug te schroeven – heeft de relaties tussen Washington en zijn Europese bondgenoten onder druk gezet.

Onder al Trump’s acties was zijn publieke confrontatie met de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy misschien wel het meest schokkend voor het Europese politieke establishment. Het leek de eerdere oproepen van de Franse president Emmanuel Macron voor een veiligheidsstructuur onafhankelijk van de VS te bevestigen.

Te midden van groeiende zorgen over Russische agressie en Trump’s wankele steun voor de Europese defensie, bood Macron de nucleaire afschrikking van Frankrijk aan als bescherming voor het continent.

Russische agressie “kent geen grenzen” en vormt een directe bedreiging voor Europa, waarbij de vraag rijst of Moskou bij Oekraïne zou stoppen, zei Macron in een televisietoespraak op woensdag.

“Ik heb besloten het strategische debat te openen over de bescherming van onze bondgenoten op het Europese continent via onze nucleaire afschrikking,” zei Macron in zijn toespraak. Dit signaleerde de bereidheid van Frankrijk om een prominentere en invloedrijkere rol te spelen in de wereldpolitiek.

De Franse leider, die ooit de NAVO omschreef als “hersendood,” pleit al langer voor de ontwikkeling van een veiligheidskader gebaseerd op “Europese militaire en technologische soevereiniteit.”

Polen, met zijn historische vijandigheid jegens Rusland, en de Baltische staten, voormalige Sovjetrepublieken met een turbulente geschiedenis met Moskou, verwelkomden Macron’s voorstel voor nucleaire afschrikking.

“Er was een lange discussie dat Franse kernwapens in Polen, dat grenst aan Oekraïne, zouden kunnen worden ingezet,” zegt Murat Yigit, professor strategie en veiligheid aan het Luchtoorlog College van de Nationale Defensie Universiteit in Istanbul.

“Met een Franse nucleaire inzet in Polen hebben Europese leiders lang geprobeerd mogelijke Russische dreigingen af te schrikken,” vertelt Yigit aan TRT World. “Nu Polen Macron’s nucleaire paraplu verwelkomt, zou dit idee voor inzet nieuw leven kunnen worden ingeblazen,” voegt hij eraan toe. Maar de stap zou de spanningen tussen de EU en Rusland kunnen doen escaleren, die Macron’s voorstel “uiterst confronterend” vonden.

Europa opnieuw groot maken

“Macron ziet en pleit voor Europa als meer dan alleen een economische blok – hij wil dat het zijn plaats als veiligheidsmacht herwint,” zegt Yigit.

“Het recente Trump-Zelenskyy conflict heeft Macron een kans geboden om het voortouw te nemen door Trump’s houding tegenover Zelenskyy te gebruiken om de vorming van een continentale strijdmacht te promoten,” voegt Yigit eraan toe.

Macron’s voorstel komt nadat de Duitse bondskanselier Friedrich Merz een “historische” oproep deed aan Frankrijk om zijn nucleaire paraplu uit te breiden naar Berlijn.

Terwijl westerse staten zich voorbereiden op een toekomst zonder Amerika’s militaire schild, vrezen ze de mogelijkheid van een door Trump bemiddeld vredesakkoord met Vladimir Poetin dat de Europese veiligheid zou kunnen ondermijnen.

Tijdens een recente spoedvergadering in Brussel verklaarden EU-leiders dat een door de VS en Rusland onderhandelde vrede om de oorlog in Oekraïne te beëindigen, alleen met Europese steun succesvol kan zijn.

“Ik wil geloven dat de VS aan onze zijde zal blijven,” zei Macron in zijn toespraak, “maar we moeten voorbereid zijn als dat niet het geval is.” Hij voegde eraan toe: “De toekomst van Europa mag niet worden bepaald in Washington of Moskou.”

Macron heeft unieke voordelen ten opzichte van andere Europese leiders.

Frankrijk, in tegenstelling tot Duitsland – de machtigste economie van het continent – behoudt kernwapens. En in tegenstelling tot post-Brexit Groot-Brittannië, dat beweert het sterkste leger van Europa te hebben, blijft Frankrijk een leidend lid van de EU.

Met 290 kernkoppen staat Frankrijk wereldwijd op de vierde plaats als nucleaire macht, alleen achter Rusland, de VS en China – en ver vooruit op andere Europese landen, inclusief het VK.

In zijn televisietoespraak benadrukte Macron dat “vrede niet tegen elke prijs kan worden bereikt” tussen Oekraïne en Rusland. Hij zei dat Moskou “een bedreiging is geworden voor Frankrijk en Europa,” en voegde eraan toe: “Het zou waanzin zijn om toeschouwer te blijven in deze gevaarlijke wereld.”

Washington zegt dat toetreding van Oekraïne tot de NAVO – opgericht in 1949 tegen de dreiging van de Sovjet-Unie – “onrealistisch” is. Het heeft ook gedreigd Amerikaanse troepen uit Europa terug te trekken en Europese bondgenoten gevraagd hun defensie-uitgaven te verhogen.

Toch zien niet alle experts Rusland als een directe bedreiging voor de NAVO.

“Er is geen duidelijk bewijs dat Rusland van plan is NAVO-landen binnen te vallen. Zijn acties in Oekraïne komen voort uit historische, geopolitieke en veiligheidszorgen in plaats van een breder plan om Europa aan te vallen,” zegt Erika Simpson, universitair hoofddocent internationale betrekkingen aan de Western University in Canada en voorzitter van de Canadese Vereniging voor Vredesonderzoek (CPRA).

Simpson adviseert ook dat “het aannemen van een evenwichtige aanpak die rekening houdt met veiligheidsbelangen op langetermijn, economische stabiliteit en de mogelijkheid tot dialoog” met Moskou een betere aanpak is dan “Rusland framen als een existentiële bedreiging.”

“Macron’s aanname dat Rusland klaar staat om verder uit te breiden dan Oekraïne, behoeft nader onderzoek. Europeanen zouden de noodzaak van onmiddellijke militaire opbouw op basis van worstcasescenario’s moeten betwijfelen,” vertelt Simpson aan TRT World.

Washington heeft sindsdien militaire hulp en inlichtingenuitwisseling met Oekraïne stopgezet.

Yigit gelooft dat Trump’s Oekraïnebeleid de perceptie heeft aangewakkerd dat de VS zijn NAVO-bondgenoten in de steek laat, wat Macron helpt zijn oproep tot de vorming van een Europese strijdmacht nieuw leven in te blazen.

“Hoewel Macron erop mikt een afschrikkend effect te hebben tegen Rusland, is zijn belangrijkste doel de eenwording van Europa onder een gemeenschappelijke veiligheidsparaplu die door Frankrijk wordt gepromoot,” zegt Yigit.

Op weg naar een Europees leger?

De mechanismen van een Franse of Frans-Britse nucleaire afschrikking voor Europa blijven onzeker.

Een optie is het stationeren van Franse nucleair bewapende vliegtuigen in landen zoals Duitsland of Polen, waarbij de lanceringsbeslissing uitsluitend bij de Franse president blijft. Alternatief zouden Franse bommenwerpers de Europese grenzen kunnen patrouilleren of snel kunnen worden ingezet naar buitenlandse vliegvelden.

Hoewel de 290 kernkoppen van Frankrijk misschien beperkt lijken tegenover het arsenaal van Rusland, vormen ze samen met de Britse voorraad een totaal van 550 – en de Amerikaanse nucleaire aanwezigheid in Europa blijft een factor.

Volgende week zal Macron militaire leiders uit heel Europa bijeenroepen om mogelijke vredeshandhavingsinzet in Oekraïne te bespreken, mocht Kiev en Moskou een vredesakkoord bereiken onder de voorwaarden van Trump en Poetin.

De bijeenkomst zou kunnen dienen als een opstap naar een verenigde Europese strijdmacht.

Op woensdag, tijdens de spoedtop van de Europese Raad in Brussel, omarmden EU-leiders Macron’s oproep tot bewapening en verklaarden dat Europa “meer soeverein moet worden, meer verantwoordelijk voor zijn eigen defensie, en beter uitgerust om autonoom te handelen en om te gaan met onmiddellijke en toekomstige uitdagingen en bedreigingen met een 360°-benadering.”

In tegenstelling tot Trump, die de Russische agressie bagatelliseerde, beschreven EU-leiders het conflict als “Rusland’s oorlog van agressie tegen Oekraïne” – een “existentiële uitdaging voor de Europese Unie.” Ze beloofden miljarden euro’s om de defensie-uitgaven te versterken, met als doel de continentale veiligheid en voortdurende steun voor Oekraïne te waarborgen.

“Maar niet elke Europese staat zit op dezelfde lijn met Macron,” zegt Yigit.

Opkomende extreemrechtse bewegingen in heel Europa, van Frankrijk tot Duitsland, pleiten voor betere banden met Rusland en verzetten zich tegen verdere eenwording en herbewapening in de EU, wat volgens Yigit Macron’s inspanningen voor een continentale veiligheidsregeling schaadt.

“Zonder de Amerikaanse veiligheidsparaplu zullen de veiligheidsregelingen van de EU nog steeds niet werken als afschrikmiddel tegen Rusland,” zegt Oleg Ignatov, senior analist over Rusland bij de International Crisis Group.